„…Kto nie szanuje i nie ceni swojej przeszłości, ten nie jest godzien szacunku teraźniejszości, ani nie ma prawa do przyszłości…”
Marszałek Józef Piłsudski
10 listopada – godz. 14.00 – w asyście Kompanii i Orkiestry Reprezentacyjnej, przy zbiegu ulicy Retoryka i Piłsudskiego, odsłonięty zostanie pomnik J. Piłsudskiego.
11 listopada
godz. 10.00 – msza święta w Katedrze na Wawelu. Bezpośrednio po nabożeństwie przemarsz na plac Matejki, gdzie odbędzie się kolejna część obchodów rocznicy odzyskania Niepodległości.
Narodowe Święto Niepodległości – Wikipedia
Narodowe Święto Niepodległości – polskie święto narodowe, obchodzone co roku 11 listopada, na pamiątkę odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku.
Odzyskiwanie przez Polskę niepodległości było procesem stopniowym i wybór 11 listopada jest dość arbitralny. Uzasadnieniem może być zbiegnięcie się wydarzeń w Polsce z końcem I wojny światowej na świecie (tego samego dnia miała miejsce kapitulacja Niemiec na froncie zachodnim).
Dzień 11 listopada ustanowiono świętem narodowym dopiero ustawą z kwietnia 1937 roku, czyli prawie 20 lat po odzyskaniu niepodległości.
Do czasu wybuchu II wojny światowej święto obchodzono tylko dwa razy – w roku 1937 i 1938.
W latach 1939–1944 – podczas okupacji hitlerowskiej oficjalne lub jawne świętowanie, podobnie jak i każde inne przejawy polskości, było niemożliwe.
W roku 1945 władze komunistyczne świętem państwowym uczyniły dzień 22 lipca – datę podpisaniaManifestu PKWN, jako Narodowe Święto Odrodzenia Polski.
Narodowe Święto Niepodległości obchodzone 11 listopada przywrócono, ustawą Sejmu IX kadencji (jeszcze PRL), 21 lutego 1989 roku (w trakcie obrad Okrągłego Stołu).
W czasach komunizmu wielokrotnie organizowane w całym kraju przez opozycję manifestacje patriotyczne były tego dnia brutalnie tłumione przez oddziały ZOMO, a ich uczestnicy aresztowani przez Służbę Bezpieczeństwa.
Dzień ten jest dniem wolnym od pracy. Główne obchody, z udziałem najwyższych władz państwowych, odbywają się w Warszawie na placu Józefa Piłsudskiego, przed Grobem Nieznanego Żołnierza.
————
„Monitor Polski” z 12.XI.1918
———–
Obchody 11 listopada za komuny
(wspomnienia Ryszarda Bociana)
Rocznica odzyskania Niepodległości 11 listopada 1918 r. była za komuny świętem zakazanym. Odważali się ją czcić po 1945 r., publicznie i w sposób zorganizowany tylko legioniści Piłsudskiego – przez całe życie niesieni na skrzydłach Wiktorii 1920 r. I to tylko w świątyniach. W Krakowie – w katedrze na mszach rocznicowych i przy składaniu wieńców na grobie Komendanta w wawelskiej krypcie – oraz na spotkaniach po mszy w podziemiach klasztoru OO. Dominikanów. Zawsze z udziałem X. Karola Wojtyły, od kiedy został biskupem krakowskim. Starali się ich szpiegować ubowcy cywilni i wojskowi. Jak wspomina uczestniczący w latach 70-tych w spotkaniach u Dominikanów krakowski komandos – wówczas por. Włodzimierz Olszewski (późniejszy działacz KPN i Strzelca) – natknął się tam na szefa krakowskiej Wojskowej Służby Wewnętrznej – który Olszewskiego na szczęście nie rozpoznał.
Przełom nastąpił w 1978 r. po wyborze Papieża – Polaka. Z inicjatywy Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela, który w ulotkach wezwał do manifestacji 11 listopada, po porannej mszy w Katedrze Wawelskiej ruszy kilkusetosobowy pochód przez całe miasto – do Rynku Gł. i Grobu Nieznanego Żołnierza. Milicja ani SB nie interweniowały – a drogówka nawet wstrzymała ruch samochodowy podczas przekraczania przez manifestację ul. Basztowej. Ośmieliło to uczestników do zorganizowania tego samego dnia drugiego pochodu – po wieczornej Mszy Św. w Bazylice Mariackiej. Na czele pochodu znalazł się biało-czerwony sztandar, a przed Grobem Nieznanego Żołnierza śpiewano pieśni patriotyczne i wygłaszano przemówienia. I znowu nie było interwencji czającej się w bocznych uliczkach milicji.
Jednak jesienią 1979 r. komuna ochłonęła po szoku wywołanym wyborem Jana Pawła II. Jak relacjonowała Wolna Europa: „ Już od 9 listopada zatrzymywano na ulicach czy też zabierano z domu (…). Aresztowano w sumie około 15 osób. Siły bezpieczeństwa zakłóciły również przebieg patriotycznej manifestacji mieszkańców Krakowa, którzy po nabożeństwie w katedrze udali się pochodem na Plac Matejki przed Grób Nieznanego Żołnierza. Pochodowi towarzyszyło ponad stu funkcjonariuszy bezpieczeństwa. Filmowali oni pochód i grozili jego uczestnikom. Plac Matejki był otoczony ze wszystkich stron przez milicję. Funkcjonariusze bezpieczeństwa zaatakowali pochód, bijąc, kopiąc i wlokąc po ziemi jego uczestników, aresztowano kilkanaście osób”. Zachował się ubowski film z aresztowania manifestantów, który można obejrzeć na wystawie KPN w krakowskim Muzeum AK. Widzimy na filmie, jak po obezwładnieniu przez ubowców Krzysztofa Bzdyla z KPN, który niósł biało-czerwoną flagę, przejęła tą flagę Emilia Afenda – Dadał, lwowianka ze znanej ormiańskiej rodziny, i jak ze szczęśliwym uśmiechem odtańczyła z nią jakiś tryumfalny pląs zwycięstwa. Nie długo się nią cieszyła – ubowcy skonfiskowali i flagę narodową i transparent Konfederacji.
Krakowska manifestacja 11 listopada 1979 r. miała swój tragikomiczny finał podczas procesu Moczulskiego, Szeremietiewa i innych przywódców KPN, przed sądem wojskowym w 1982 r. Zwożono na ten proces kapeenowców z obozów internowania z całej Polski. Umundurowany sędzia dopytywał, jak na Placu Matejki przed trzema laty doszło do złamania palca funkcjonariuszowi SB. Ustalono, że jeden z ubowców atakujących manifestantów został uderzony parasolką przez Bożenę Huget z KPN – i padł na bruk. I co dalej, dopytywał sędzia – podniósł się? Wymownie spoglądając na postawną Hugetówną, prokurator skomentował, jak w znanym góralskim dowcipie: „Ni mioł prawa”.
W okresie festiwalu Solidarności przypadały dwa święta 11 listopada. W 1980 r. przez miasto przeszła potężna manifestacja pod Grób Nieznanego Żołnierza prowadzona przez kapeenowski transparent z napisem „Z naszych ramion wytryśnie Polska wolna jak ptak”. Głównym mówcą przed Grobem Nieznanego Żołnierza był ówczesny lider II-go Obszaru KPN Stanisław Palczewski, który zebrał od manifestujących (ocenianych wg meldunków SB na 6 tys.) burzę oklasków. Kapeenowscy jawnie rozprowadzali w tłumie swój organ – Gazetę Polską.
W 1981 r. manifestujący licznie krakowianie wysłuchali pod Grobem Nieznanego Żołnierza długiego przemówienia nestora i lidera krakowskich legionistów, majora Józefa Herzoga. Było to jego ostatnie wystąpienie publiczne. Kapeenowscy wystąpili z opaskami bialo-czerwonymi z napisem KPN. Pan mjr Herzog nie dożył już 11 listopada 1982 r.
Po 13 grudnia 1981 r. czołówka krakowskiego KPN dołączyła do więzionych od września 1980 r. przywódców krajowych KPN.
Również 11 listopada 1982 r. kierownictwo krakowskiego KPN pozostawało w więzieniach. Nie było komu poderwać do demonstracji zgromadzonych 11 listopada na Wawelu.
W dniu 11 listopada 1983 r. jedyny pozostający na wolności członek tajnego krakowskiego kierownictwa KPN, niewidomy Zygmunt Łenyk, próbował samotnie poderwać zgromadzonych na Mszy na Wawelu krakowian do manifestacji – o czym ubowcy meldowali swemu kierownictwu w zachowanej w archiwum IPN dokumentacji.
Po zamordowaniu przez ubowców X. Jerzego Popiełuszki udało się KPN poderwać 11 listopada 1984 r. zgromadzoną po mszy na Wawelu młodzież do pochodu. Kilkutysięczny pochód Plantami pod Grób Nieznanego Żołnierza prowadzili – z transparentem Konfederacji – zamaskowani młodzi KPN-owcy z Maciejem Gawlikowskim i Jerzym Jajte-Pachotą na czele, pod koniec dekady liderami odpowiednio Organizacji Młodzieżowej i Studenckiej KPN. Seminarzyści krakowscy z okien swej uczelni przy Plantach pozdrawiali pochód skandując „Pozdrowienia dla podziemia”. Milicja i SB wzywały do rozejścia się, lecz nie zaatakowały. Przemówienie przed Grobem N. Ż. Wygłosił, związany z KPN były Sekretarz Zarządu Regionu Małopolska „S” dr Stanisław Kuś.
W 1985 r. krakowskie kierownictwo KPN, po uwięzieniu wiosną w Warszawie Rady Politycznej KPN, przejęło kierowanie Konfederacją w skali kraju – jako Centralne Kierownictwo Akcji Bieżącej (CKAB). W związku z tą sytuacją krakowski KPN, jedyny raz w całym okresie swego istnienia za komuny, po długich deliberacjach, oddał inicjatywę kierowania pochodem 11 listopada przywódcom krakowskiej „Solidarności” Mieczysławowi Gilowi, Edwardowi Nowakowi i Janowi Ciesielskiemu – którzy ujęci przez SB na ul. Szpitalnej zapłacili za to 3 miesięcznym aresztem w zapluskwionym więzieniu przy ul. Czarnieckiego w Krakowie. I chwała im za to!
Ponieważ SB wyłapywała KPN-wców przed 11 listopada 1986 r., kierownictwo krakowskiego KPN musiało się ukrywać od początku listopada. Ówczesny lider II Obszaru KPN Ryszard Bocian podjął desperacką decyzję zebrania kilkudziesięciu zdekonspirowanych przez SB krakowskich kapeenowców w Kościele ŚŚ. Piotra i Pawła przy ul. Grodzkiej – i przebicia się grupą na Wawel. Udało się to tylko częściowo. Ostrzeżona zapewne przez agenta zagnieżdżonego w młodzieżówce KPN (dzięki IPN znamy jego tożsamość –aktualnie wykłada na AGH) – SB i MO obstawiła ul. Grodzką kilkoma kordonami – i na Wawel przebiła się tylko część grupy pod kierownictwem późniejszego Brygadiera Związku Strzeleckiego, a wówczas studenta Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, warszawianina Wiesława Gęsickiego. Większość zatrzymanych konfederatów została pobita przez ubowców, w tym niektórzy ciężko – i skazana przez tzw. Kolegium na kary grzywny. Akcją ze strony SB kierował kpt. Andrzej Śliwonik – do niedawna kierownik archiwum krakowskiego UOP i ABW, zdemaskowany ostatnio i pogoniony ze służb przez b. KPN-nowca M. Gawlikowskiego, dzisiaj głośnego dziennikarza. Po mszy rozwinięto na zejściu z Wawelu transparent KPN Obszaru Śląskiego, który się uchował – lecz krakowianie nie znający młodych ludzi prowadzących pochód – nie dołączyli.
Od 1987 r., dzięki nawiązaniu znajomości z pracownikiem Katedry Wawelskiej, który mieszkał w pokoiku przy katedrze, konfederaci krakowscy docierali na Wawel grubo przed mszą, a niektórzy w przeddzień 3 maja i 11 listopada. Niemniej ZOMO rozbiło pochód prowadzony przez KPN 11 listopada 1987 r. u stóp wzgórza wawelskiego, a lider II-go Obszaru KPN R. Bocian dotarł pod Grób Nieznanego Żołnierza z samą szarfą od wieńca Konfederacji, który to wieniec mu po drodze wydarto. Zomowcy pod Grobem N. Ż. osłupieli, gdy przeszedł między nimi pod Grób, złożył szarfę z napisem „…od Konfederacji Polski Niepodległej” i spokojnie odszedł – i nawet go nie zatrzymali. Bywało i tak. Widocznie nie było rozkazu. Oczywiście szarfę natychmiast skonfiskowali.
Inaczej przebiegł pochód 11 listopada 1988 r. Na Wawelu zgromadziło się kilkanaście tysięcy krakowian, głównie młodzieży studenckiej, i pochód liczący ponad 10 tys. krakowian, prowadzony przez KPN i NZS (studenci nieśli transparent NZS w rękach, więc kapeenowscy którzy mieli potężny transparent na długich kijach, wpuścili transparent NZS przed siebie) -dotarł na Rynek Główny. W Rynku odbył się wiec prowadzony przez KPN, głównym mówcą był R. Bocian. Przemawiali również chyba wszyscy główniejsi krakowscy konfederaci. Wreszcie mieli chwilę satysfakcji. Z Rynku po wiecu spokojnie ta masa ludzi przeszła na Plac Matejki, gdzie odbył się kolejny wiec. SB i milicja nawet nie próbowały interweniować.
Dzień 11 Listopada był w latach 80-tych – obok dnia 3 Maja – okazją do przypomnienia Krakowowi publicznie, kim my Polacy jesteśmy i gdzie są nasze korzenie. Manifestacje w dniu 3 maja lepiej wychodziły, bo gromadziły z racji wiosennej pogody więcej publiczności na ulicach. W stosownym czasie przypomnimy te krakowskie 3 Maje.
RB
(Napisałem powyższy tekst zamówiony do jednodniowki z okazji 90 rocznicy odzyskania Niepodległości – w ktorej sie ostatecznie nie zmieścił. Ale jeśli juz jest – to proszę Państwa o własne wspomnienia. W szczeg. dot. 11 listopada w Krakowie w 1982 i 1983 r. Tak sie złożyło, że w tych dniach akurat byłem „pod zamknięciem” – i mało wiem. Pozdr. serdecznie, R.Bocian)
——–
Żeby Polska była Polską
♣
Migawki z Krakowa w 90. rocznicę odzyskania Niepodległości
W Krakowie i okolicach 